CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ GIÃN MAO MẠCH DA VÙNG MẶT

I. ĐẠI CƯƠNG

Giãn mao mạch da vùng mặt (facial telangiectasia) là tình trạng các mạch máu nhỏ (tiểu tĩnh mạch) ở lớp bì nông giãn nở vĩnh viễn, tạo thành các đường mạch máu màu đỏ, hồng hoặc tím hiện rõ dưới da. Đây là vấn đề da liễu phổ biến, đặc biệt ở người có làn da sáng màu và người lớn tuổi.

Giãn mao mạch vùng mặt có thể là biểu hiện đơn lẻ hoặc đi kèm các bệnh lý mạn tính như rosacea, lupus ban đỏ, hoặc hậu quả của tổn thương da do ánh nắng. Tuy không ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe, nhưng nó gây mất thẩm mỹ, ảnh hưởng tâm lý và chất lượng sống của người bệnh.

II. NGUYÊN NHÂN VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ

1. Nguyên nhân chính:

· Tổn thương ánh nắng (Photoaging): Tia UV làm thoái hóa collagen và elastin, gây mất nâng đỡ thành mạch máu.

· Di truyền: Người có da mỏng, yếu, dễ đỏ, đặc biệt ở người châu Âu, Bắc Âu.

· Rosacea: Chứng đỏ da mạn tính vùng mặt, kèm mạch máu giãn, mụn viêm, đỏ bừng.

· Lạm dụng corticoid bôi: Khiến da teo mỏng, thành mạch yếu, dẫn đến giãn mao mạch.

· Sang chấn cơ học: Cọ xát mạnh, nặn mụn, lột da quá mức.

· Lão hóa da: Suy giảm collagen, mất độ đàn hồi da và thành mạch.

· Rối loạn nội tiết: Thai kỳ, mãn kinh, sử dụng thuốc tránh thai.

2. Yếu tố thúc đẩy:

· Tiếp xúc nhiệt độ cao (nắng nóng, xông hơi, tắm nước nóng).

· Uống rượu bia, đồ cay nóng.

· Căng thẳng kéo dài.

· Lạm dụng mỹ phẩm có hương liệu, cồn.

III. PHÂN LOẠI GIÃN MAO MẠCH DA MẶT

1. Theo hình thái:

Loại	Đặc điểm
Dạng mạng nhện	Nhánh nhỏ, tỏa ra từ trung tâm như mạng nhện
Dạng nhánh cây	Mạch máu lớn, phân nhánh như cây, thường ở cánh mũi
Dạng tuyến tính	Mạch máu song song nhau, xuất hiện vùng má, thái dương
Dạng chấm đỏ	Chấm đỏ nhỏ, cố định, không nhạt đi khi ấn

2. Theo màu sắc:

Màu sắc	Gợi ý về độ sâu và kích thước
Đỏ	Mao mạch nông, nhỏ
Tím/xanh	Mao mạch sâu, kích thước lớn hơn

IV. LÂM SÀNG VÀ CHẨN ĐOÁN

1. Triệu chứng lâm sàng:

· Mạch máu giãn nổi rõ vùng mũi, má, cằm, quanh mắt.

· Cảm giác nóng rát, châm chích khi tiếp xúc nắng, nhiệt độ cao.

· Đỏ bừng mặt thoáng qua khi uống rượu, ăn cay (gợi ý rosacea).

2. Công cụ hỗ trợ chẩn đoán:

· Dermoscopy (kính soi da): Quan sát mao mạch giãn, loại trừ u máu.

· Siêu âm Doppler: Đánh giá dòng chảy, xác định tổn thương tĩnh mạch sâu.

· Sinh thiết da (hiếm): Khi nghi ngờ bệnh lý viêm mạch, lupus.

3. Chẩn đoán phân biệt:

Bệnh lý	Phân biệt
Rosacea	Đỏ da, kèm mụn viêm, đỏ bừng tái diễn.
Lupus ban đỏ hệ thống	Ban hình cánh bướm, nhạy cảm ánh sáng.
U máu mao mạch (telangiectatic hemangioma)	Chấm đỏ nổi, gồ lên, không mất khi ấn.
Xơ cứng bì	Da căng, dày, mất nếp nhăn, kèm hiện tượng Raynaud.

V. ĐIỀU TRỊ GIÃN MAO MẠCH DA VÙNG MẶT

1. Điều trị nội khoa (bổ trợ):

· Vitamin C, E, K: Uống và bôi giúp tăng bền thành mạch.

· Retinoid (Tretinoin, Adapalene): Thúc đẩy tái tạo collagen, cải thiện mao mạch nông.

· Thuốc kháng viêm (NSAIDs): Khi có viêm, đau nhẹ.

· Flavonoid (Diosmin, Hesperidin): Cải thiện tuần hoàn tĩnh mạch.

2. Điều trị bằng công nghệ cao:

a. Laser nhuộm xung (PDL, Vbeam):

· Tác động vào hemoglobin, phá hủy mao mạch giãn.

· Hiệu quả cao cho mạch đỏ, mao mạch nông.

· Tác dụng phụ: đỏ da, thâm tạm thời.

b. Laser Nd:YAG 1064nm:

· Xuyên sâu, tác động mao mạch xanh, tím, mạch lớn.

· Phù hợp vùng cánh mũi, mạch máu sâu.

· Biến chứng: bỏng, tăng sắc tố nếu không điều chỉnh phù hợp.

c. IPL (Ánh sáng xung cường độ cao):

· Ánh sáng đa sắc (500 – 1200nm), tác động mao mạch nông, đỏ da.

· Ưu điểm: trẻ hóa da, cải thiện sắc tố, lỗ chân lông.

· Cần 3 – 5 buổi, mỗi buổi cách 4 tuần.

d. Điện đông (Electrocautery):

· Đốt mao mạch bằng nhiệt dòng điện.

· Ít dùng vì dễ để lại sẹo, chỉ cho mao mạch nhỏ đơn lẻ.

3. Chăm sóc da hỗ trợ:

· Chống nắng chặt chẽ: SPF 30-50+++, che chắn vật lý.

· Dưỡng ẩm, phục hồi: Ceramide, Panthenol, Hyaluronic Acid.

· Tránh cọ xát, massage mạnh.

· Tránh sản phẩm chứa cồn, hương liệu.

VI. HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ VÀ TIÊN LƯỢNG

· Đáp ứng tốt với laser, IPL: cải thiện 60 – 90%.

· Kết hợp chăm sóc da, tránh nắng duy trì kết quả lâu dài.

· Giãn mao mạch có thể tái phát nếu không bảo vệ da.

VII. PHÒNG NGỪA

· Tránh nắng, dùng kem chống nắng đều đặn.

· Tránh xông hơi, nhiệt độ cao.

· Không lạm dụng corticoid bôi.

· Chăm sóc da nhẹ nhàng, phục hồi hàng rào bảo vệ da.

VIII. KẾT LUẬN

Giãn mao mạch da vùng mặt là vấn đề da liễu thường gặp, chịu tác động từ nhiều yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Việc điều trị cần phối hợp giữa công nghệ hiện đại như laser, IPL và chăm sóc da đúng cách. Người bệnh cần hiểu rõ cơ chế tái phát để duy trì kết quả lâu dài, bảo vệ làn da khỏe mạnh và hạn chế nguy cơ giãn mao mạch tái phát.