Kem chống nắng và viên uống chống nắng
Đâu là lựa chọn tối ưu trong bảo vệ da trước tia UV?
Tác động của tia cực tím (UV), khói bụi và ô nhiễm môi trường là những yếu tố ngoại sinh hàng đầu thúc đẩy lão hóa da sớm, tăng sắc tố, phá vỡ hàng rào bảo vệ da, đồng thời là nguyên nhân tiềm ẩn gây ung thư da. Trong thực hành da liễu lâm sàng, việc sử dụng các phương pháp chống nắng hiệu quả – bao gồm kem chống nắng thoa ngoài da (topical sunscreen) và viên uống chống nắng (oral photoprotective supplements) – ngày càng được quan tâm. Vậy đâu là phương pháp tối ưu trong chiến lược bảo vệ da? Bài viết sau cung cấp đánh giá chuyên sâu từ góc độ y khoa.
1. Tổng quan về hai phương pháp chống nắng
1.1. Kem chống nắng (Topical sunscreen)
Kem chống nắng là sản phẩm da liễu bôi tại chỗ có chứa các hoạt chất lọc tia UV, gồm hai nhóm chính:
· Chống nắng vật lý (physical blockers): như Zinc Oxide, Titanium Dioxide – hoạt động theo cơ chế phản xạ/khuyếch tán tia UV.
· Chống nắng hóa học (chemical filters): như Avobenzone, Octocrylene, Oxybenzone – hấp thụ và phân hủy năng lượng tia UV.
Kem chống nắng có thể được bào chế dưới dạng kem đặc, sữa lỏng, gel, xịt… phù hợp với từng loại da và nhu cầu sử dụng.
1.2. Viên uống chống nắng (Oral photoprotective agents)
Viên uống chống nắng là nhóm thực phẩm bổ sung chứa các chất chống oxy hóa nội sinh và ngoại sinh, giúp tăng cường hàng rào bảo vệ da từ bên trong. Thành phần thường bao gồm:
· Carotenoids: Beta-carotene, Lutein, Lycopene
· Polyphenols/Flavonoids: Ellagic acid, Polypodium leucotomos extract
· Vitamins: A, C, D, E và nhóm B
· Các acid béo thiết yếu và chất chống viêm
Chúng không có khả năng chặn tia UV trực tiếp như kem chống nắng, mà chủ yếu giảm stress oxy hóa, hỗ trợ giảm tổn thương tế bào do UV.
2. So sánh đặc điểm kem chống nắng và viên uống chống nắng
2.1. Điểm giống nhau
· Cả hai phương pháp đều nhằm bảo vệ tế bào da khỏi tổn thương do tia UV, hỗ trợ giảm nguy cơ sạm nám, lão hóa sớm và ung thư da.
· Đều có thể chứa các chất chống oxy hóa, giúp củng cố hàng rào bảo vệ tự nhiên của da.
2.2. Điểm khác biệt
Tiêu chí | Kem chống nắng | Viên uống chống nắng |
Cơ chế tác động | Ngăn chặn tia UV trực tiếp tại bề mặt da | Bảo vệ tế bào thông qua trung hòa gốc tự do và tăng cường đề kháng tế bào |
Tác dụng | Tức thời sau khi thoa | Tác dụng chậm, cần tích lũy trong thời gian dài |
Phạm vi bảo vệ | Chỉ bảo vệ vùng da được bôi | Toàn thân (nhưng mức độ không đồng đều và khó định lượng) |
Tác dụng phụ | Có thể gây kích ứng, bít tắc nếu chọn sai loại | Có thể gây khó dung nạp nếu dị ứng thành phần hoặc cơ địa đặc biệt |
Tính thẩm mỹ | Có thể gây nhờn, bóng, vệt trắng | Không ảnh hưởng đến cảm giác da |
Khả năng thay thế | Không thể bỏ qua khi tiếp xúc ánh nắng trực tiếp | Chỉ mang tính chất hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn kem chống nắng |
3. Phân tích lợi ích – nguy cơ của từng phương pháp
3.1. Kem chống nắng
Ưu điểm:
· Bảo vệ da hiệu quả trước tia UVA/UVB/UVC với hiệu quả lọc tia UV lên đến 92%–98% nếu sử dụng đúng cách và đủ liều (2mg/cm²).
· Công thức đa dạng, nhiều dạng bào chế phù hợp mọi loại da, kể cả da nhạy cảm.
· Một số sản phẩm có chức năng dưỡng ẩm, nâng tone da nhẹ và chống oxy hóa.
Hạn chế:
· Cần thoa lại sau mỗi 2 giờ nếu tiếp xúc ánh nắng hoặc vận động ra mồ hôi.
· Có thể gây cảm giác bết dính hoặc kích ứng nếu chọn sản phẩm không phù hợp.
3.2. Viên uống chống nắng
Ưu điểm:
· Không gây kích ứng da.
· Tác động toàn thân, phù hợp cho người có da nhạy cảm, hoặc những vùng da khó bôi kem.
· Hỗ trợ tăng cường bảo vệ nội sinh, giúp giảm viêm và ngăn ngừa tổn thương DNA do UV.
Hạn chế:
· Không thể thay thế kem chống nắng trong điều kiện nắng gắt hay phơi nắng lâu dài.
· Tác dụng phụ tiềm ẩn nếu dùng sai liều, kéo dài hoặc không rõ nguồn gốc sản phẩm.
· Giá thành cao và hiệu quả phụ thuộc vào khả năng hấp thụ cá nhân.
4. Khuyến nghị của bác sĩ da liễu
Theo các hướng dẫn y khoa từ Hiệp hội Da liễu Hoa Kỳ (AAD) và các nghiên cứu lâm sàng hiện hành:
· Kem chống nắng phổ rộng (Broad-spectrum SPF ≥30) là biện pháp phòng vệ đầu tiên và không thể thay thế trong bảo vệ da hàng ngày trước tia UV.
· Viên uống chống nắng nên được sử dụng như một liệu pháp hỗ trợ, đặc biệt ở các đối tượng:
o Da nhạy cảm với kem chống nắng.
o Người có nguy cơ cao tổn thương ánh sáng (như tiền sử nám, lão hóa, ung thư da).
o Bệnh nhân điều trị tăng sắc tố, sau laser, peel, IPL…
Tóm lại: Việc phối hợp cả kem chống nắng và viên uống chống nắng có thể mang lại hiệu quả tối ưu trong bảo vệ da, đặc biệt trong môi trường nắng nóng và ô nhiễm như ở Việt Nam. Tuy nhiên, kem chống nắng vẫn là nền tảng bắt buộc, còn viên uống chống nắng chỉ nên dùng như liệu pháp bổ trợ có kiểm soát.
