Vi sinh vật trên da: Người bạn bị lãng quên
1. Giới thiệu
Chắc hẳn chúng ta ai cũng quen với việc rửa mặt sạch sẽ, dùng tẩy trang, sử dụng mỹ phẩm diệt khuẩn hay kháng viêm để giữ da lúc nào cũng "sạch bong". Nhưng có bao giờ bạn tự hỏi: Trên da mình thật sự có những gì đang sống?
Câu trả lời đó là: trên da bạn có hàng triệu vi sinh vật sinh sống và chúng rất cần thiết. Vi sinh vật trên da - hay hệ vi sinh vật da (skin microbiome) - là một "người bạn tốt" đang bị chúng ta vô tình lãng quên. Những sinh vật bé nhỏ này không chỉ sống "ké" mà còn thực hiện nhiều chức năng quan trọng để giúp da khỏe mạnh, chống lại bệnh tật và duy trì vẻ ngoài tươi sáng.
2. Hệ vi sinh vật da là gì?
Hệ vi sinh vật da là tập hợp đa dạng các loại vi khuẩn, nấm men, virus và ký sinh trùng nhỏ sống cư trú trên bề mặt da, trong tuyến bã nhờn, nang lông và tuyến mồ hôi. Hệ vi sinh này có thể được chia thành hai nhóm chính:
· Vi sinh vật thường trú (resident flora): Là nhóm vi sinh sống ổn định lâu dài trên da, có vai trò bảo vệ da và hỗ trợ miễn dịch tự nhiên.
· Vi sinh vật tạm thời (transient flora): Là các vi sinh vật đến từ môi trường, có thể gây bệnh nếu hàng rào da suy yếu.
Mỗi vùng da (da mặt, nách, lưng, lòng bàn tay...) đều có đặc điểm vi sinh vật riêng, phụ thuộc vào độ ẩm, pH, lượng bã nhờn và điều kiện chăm sóc.
3. Những loại vi sinh vật thường được nhắc đến trên bề mặt da
1. Staphylococcus epidermidis: Là một vi khuẩn thường trú quan trọng, có mặt nhiều ở các vùng da khô. Nó giúp bảo vệ da khỏi vi khuẩn gây bệnh như Staphylococcus aureus bằng cách cạnh tranh vị trí cư trú và tiết ra các peptide kháng khuẩn.
2. Cutibacterium acnes (trước đây gọi là Propionibacterium acnes): Thường sống trong lỗ chân lông và tuyến bã nhờn, đóng vai trò quan trọng trong chuyển hóa bã nhờn. Tuy nhiên, nếu mất cân bằng, vi khuẩn này có thể sinh viêm và gây ra mụn trứng cá.
3. Malassezia spp.: Là loại nấm men phổ biến trên da đầu, ngực, lưng và mặt. Khi tăng sinh quá mức, nó có thể gây ra các tình trạng như viêm da tiết bã, gàu hoặc thậm chí chàm da đầu.
4. Corynebacterium spp.: Thường cư trú ở vùng da ẩm như nách, háng. Loại vi khuẩn này có liên quan đến việc tạo mùi cơ thể, nhưng cũng có vai trò trong duy trì cân bằng da vùng nếp gấp.
5. Demodex folliculorum: Là một loại ve ký sinh nhỏ sống trong nang lông. Ở mật độ thấp, chúng vô hại, nhưng khi bùng phát có thể gây viêm, đỏ, và liên quan đến bệnh lý rosacea.
4. Vai trò của vi sinh vật da
1. Bảo vệ khỏi vi khuẩn gây bệnh: Vi sinh vật lành tính cạnh tranh không gian và chất dinh dưỡng với vi khuẩn gây bệnh. Một số loài còn tiết ra enzyme, acid hoặc peptide có khả năng tiêu diệt vi khuẩn có hại.
2. Duy trì pH và lớp acid bảo vệ: Vi sinh vật giúp chuyển hóa bã nhờn và mồ hôi thành acid béo tự do và các hợp chất hữu cơ, từ đó duy trì lớp màng acid trên bề mặt da (pH khoảng 4.5 - 5.5) giúp ngăn chặn sự phát triển của mầm bệnh.
3. Hỗ trợ hệ miễn dịch da: Các vi sinh vật "huấn luyện" hệ miễn dịch bẩm sinh bằng cách kích thích nhẹ, giúp cơ thể nhận diện kẻ thù thực sự thay vì phản ứng quá mức.
4. Chữa lành vết thương: Một số vi khuẩn hỗ trợ quá trình tăng sinh tế bào, tổng hợp chất dưỡng ẩm tự nhiên và thúc đẩy sự lành thương ở vùng da bị tổn thương.
5. Những lầm tưởng thường gặp về hệ vi sinh vật da
1. Da sạch là da không có vi khuẩn: Trên thực tế, việc tiêu diệt hoàn toàn vi sinh vật trên da là không thể và không nên. Mất vi sinh vật tốt sẽ khiến da mất khả năng tự bảo vệ.
2. Chỉ vi khuẩn mới gây mụn: Vi khuẩn C. acnes chỉ gây mụn khi tăng sinh mất kiểm soát và kết hợp với dầu thừa, sừng hóa. Da có thể nổi mụn nếu thiếu vi khuẩn điều hòa khác.
3. Sát khuẩn càng mạnh càng tốt: Các sản phẩm chứa cồn, triclosan hay benzoyl peroxide nồng độ cao có thể giết chết vi sinh vật có lợi và làm tổn thương hàng rào da.
4. Skincare càng sạch càng tốt: Tẩy trang kỹ và rửa mặt nhiều không làm da khoẻ hơn nếu làm mất lớp bảo vệ tự nhiên và môi trường sống của vi sinh vật có lợi.
6. Những tác nhân phá vỡ hệ vi sinh
· Sử dụng kháng sinh không kiểm soát: Gây tiêu diệt cả vi khuẩn có hại và có lợi.
· Dùng mỹ phẩm chứa corticoid lâu dài: Làm mỏng da, suy giảm hệ miễn dịch tại chỗ, vi sinh vật có lợi bị triệt tiêu.
· Tẩy tế bào chết quá mức: Làm tổn thương lớp sừng bảo vệ - nơi cư trú của vi sinh vật tốt.
· Ô nhiễm và căng thẳng: Tăng phản ứng oxy hóa, làm rối loạn môi trường sống của vi sinh vật.
7. Hậu quả khi vi sinh da bị mất cân bằng
· Da nhạy cảm, dễ kích ứng: Thiếu vi khuẩn lành tính khiến da phản ứng mạnh hơn với tác nhân nhẹ.
· Mụn viêm, viêm nang lông: Vi khuẩn gây mụn có cơ hội bùng phát khi mất cân bằng hệ vi sinh.
· Viêm da cơ địa và các bệnh lý miễn dịch khác: Thiếu sự điều hòa miễn dịch tại chỗ.
· Tăng nguy cơ nhiễm trùng da: Như nhiễm tụ cầu vàng, nấm candida, herpes.
8. Cách bảo vệ và phục hồi hệ vi sinh vật da
1. Làm sạch nhẹ nhàng: Rửa mặt 1–2 lần/ngày với sản phẩm không chứa xà phòng, có pH cân bằng.
2. Dưỡng ẩm hàng ngày: Sử dụng kem dưỡng có thành phần phục hồi hàng rào da như ceramide, B5, niacinamide.
3. Chọn sản phẩm chứa prebiotic/probiotic/postbiotic: Hỗ trợ hệ vi sinh vật lành mạnh phát triển.
4. Sinh hoạt điều độ: Ngủ đủ giấc, ăn nhiều rau quả và giảm stress giúp tăng cường miễn dịch và ổn định da.
9. Xu hướng mỹ phẩm sinh học hỗ trợ vi sinh da
Xu hướng chăm sóc da hiện đại chú trọng đến việc bảo tồn và tăng cường hệ vi sinh:
· Prebiotics: Cung cấp "thức ăn" cho vi khuẩn có lợi (inulin, rhamnose...)
· Probiotics: Bổ sung vi khuẩn sống có lợi trực tiếp vào da (Lactobacillus, Bifida...)
· Postbiotics: Là các sản phẩm chuyển hóa từ probiotic, có tác dụng chống viêm và tái tạo da.
Một số thương hiệu nổi bật đã ứng dụng công nghệ vi sinh vào sản phẩm như La Roche-Posay, Avene, Gallinee, Vichy...
10. Khi nào nên đến bác sĩ da liễu?
· Da nhạy cảm bất thường, nổi mẩn sau khi dùng sản phẩm mới
· Da đỏ, bong tróc kéo dài không rõ nguyên nhân
· Điều trị mụn/nám/viêm da mãi không đỡ
· Cần tư vấn chọn sản phẩm phục hồi hệ vi sinh sau peel, laser hoặc corticoid
11. Kết luận
Làn da khoẻ mạnh không chỉ dựa vào serum, kem dưỡng hay peel da mạnh mẽ. Nó phụ thuộc rất nhiều vào vi sinh vật tự nhiên - những "người bạn thầm lặng" đang bị chúng ta lãng quên.
Hãy bắt đầu bằng những bước nhỏ: rửa mặt dịu nhàng, dưỡng ẩm không có hương liệu, tránh lạm dụng sát khuẩn. Hệ vi sinh khoẻ mạnh chính là nền móng bền vững cho một làn da đẹp, rạng rỡ và không nhạy cảm.
Phòng khám da liễu chúng tôi luôn đồng hành cùng bạn trên hành trình làm đẹp một cách khoa học, an toàn và bền vững.
